Pamięci Włodzimierza Borodzieja (1956-2021)

W dniu 11 lipca 2021 roku, po długiej chorobie, zmarł nasz kolega i przyjaciel prof. dr hab. Włodzimierz Borodziej. Był blisko związany ze Wspólną Polsko-Niemiecką Komisją Podręcznikową, a przez dziesięć lat pełnił funkcję jej polskiego współprzewodniczącego. Bez wątpienia był jednym z najbardziej inspirujących i charyzmatycznych współczesnych historyków swojego pokolenia.

Włodzimierz Borodziej w młodości uczęszczał do szkoły w Wiedniu, co przyczyniło się do jego fascynacji kulturą niemiecką i austriacką. Od lat 80. publikował w języku polskim i niemieckim. W 1984 r. złożył na Uniwersytecie Warszawskim rozprawę doktorską na temat policji niemieckiej i jej działań wobec polskiego ruchu oporu – de facto pionierską pracę, w której dokonał oceny archiwaliów z guberni radomskiej (tłum. niem.: „Terror und Politik“, Mainz 1999). Habilitował się w 1991 r. rozprawą „Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1947”.

Jako młody historyk Borodziej specjalizował się w polskiej, polsko-niemieckiej, i środkowoeuropejskiej historii XX wieku. Oprócz doktoratu i habilitacji opublikował liczne monografie i teksty publicystyczne, m.in. o pierwszej wojnie światowej w Polsce, o Powstaniu Warszawskim 1944 r. oraz obszerne opracowanie historii Polski w XX wieku. (patrz lista poniżej). Szczególnie wartościowa w kontekście polsko-niemieckim była czterotomowa edycja „Niemcy na wschód od Odry i Nysy 1945–1949”, wydana wspólnie z Hansem Lembergiem w języku niemieckim i polskim, w której zebrano polską tradycję archiwalną dotyczącą Niemców w Polsce. Kluczowym dla polskich badań osiągnięciem było wydanie „Polskich Dokumentów Dyplomatycznych” na zlecenie Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, której Borodziej był redaktorem naczelnym w latach 2005–2013 (łącznie 18 tomów).

Włodzimierz Borodziej z pasją podejmował się też zadań w instytucjach naukowych, m.in. jako prorektor Uniwersytetu Warszawskiego (1999–2002), współdyrektor Kolegium Imre Kertésza w Jenie, jako współtwórca i pierwszy przewodniczący rady naukowej Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie, przewodniczący rady Domu Historii Europejskiej w Brukseli czy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Zwykle zachowywał refleksyjny dystans do gorączkowej codzienności, ale w krytycznych momentach był zawsze osiągalny.

Poprzez swoje życie i edukację Włodek uosabiał typ naukowca wysokiej klasy, funkcjonującego w kilku kulturach naukowych. Był do dyspozycji zarówno młodych naukowców z Niemiec jak i z Polski, służył wsparciem i pod wieloma względami stanowił ucieleśnienie europejskiej kultury naukowej już w Polsce lat 80. i 90. Przyniosło mu to międzynarodowe uznanie, ale też wzbudziło wrogość ze strony środowisk konserwatywno-narodowych. Jako wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim wykształcił całe pokolenie polskich historyków, przy czym zawsze promował zainteresowanie trudną i pełną napięć historią stosunków polsko-niemieckich.

Włodzimierz Borodziej przez ponad 40 lat swojego życia związany był ze Wspólną Polsko-Niemiecką Komisją Podręcznikową: Już jako doktorant pełnił funkcję sekretarza strony polskiej Komisji Podręcznikowej w latach 1979–1981, uczestniczył w licznych spotkaniach w latach osiemdziesiątych, był członkiem Prezydium od lat dziewięćdziesiątych i wreszcie polskim współprzewodniczącym Komisji w latach 1997–2007. Później jeszcze wielokrotnie występował w bilateralnej Komisji w roli doświadczonego doradcy i autorytetu w sprawach historii Polski XX wieku. Jesteśmy wdzięczni, że tyle pracy, energii i tak znaczną część swojego czasu poświęcił Komisji. Będzie nam go bardzo brakowało.

Prezydium Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej Historyków i Geografów

Wybrane publikacje

Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1944, Warszawa 1985 [tłum. niem.: Terror und Politik. Die deutsche Polizei und die polnische Widerstandsbewegung im Generalgouvernement 1939 – 1944, Mainz 1999].

Od Poczdamu do Szklarskiej Poręby. Polska w stosunkach międzynarodowych 1945–1947, Londyn 1990.

Red. (wraz z Hansem Lembergiem, współautor): Niemcy w Polsce 1945–1950. Wybór dokumentów, t. I-III, Warszawa 2000-2001 [tłum. niem. „Unsere Heimat ist uns ein fremdes Land geworden …“ Die Deutschen östlich von Oder und Neiße 1945–1950. Dokumente aus polnischen Archiven, 4 Bde., Marburg 2000–2004].

Der Warschauer Aufstand 1944, Frankfurt a. M.2001 [ wyd. ang.: The Warsaw Uprising of 1944, The University of Wisconsin Press, 2006].

Red. (wraz z Andrzejem Garlickim), Okrągły stół. Dokumenty i materiały, 4 t., Warszawa 2004.

Geschichte Polens im 20. Jahrhundert, München 2010.

Red. (wraz z Joachimem von Puttkamerem, współautor), Europa und sein Osten. Geschichtskulturelle Herausforderungen, München 2012.

(wraz z Maciejem Górnym), „Nasza wojna. Europa Środkowo-Wschodnia 1912–1916” (t.1), Warszawa 2014 oraz „Nasza wojna. Narody 1917–1923” (t.2), Warszawa 2018 [tłum. niem. Der vergessene Weltkrieg. Imperien 1912–1916, Darmstadt 2018].