Wspomnienie o Klausie Zernacku (1931-2017)

Wspólna Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów ubolewa po stracie prof. dra dra h. c. mult. Klausa Zernacka (1931-2017). Był członkiem-założycielem prezydium Komisji Podręcznikowej (od 1972 r.), przez ponad 45 lat aktywnie udzielał się w pracach Komisji a w latach 1987-2000 pełnił funkcję jej przewodniczącego. Jego prace rzucające nowe światło na rolę Prus w stosunkach polsko-niemieckich („negatywna polityka wobec Polski”) oraz koncepcja historii wzajemnych relacji polsko-niemieckich, której nowatorski duch wyprzedził późniejsze modne teorie naukowe „historii wzajemnych oddziaływań w długim trwaniu” oraz „histoire croisée“, wywierały przez lata ogromny wpływ na charakter działalności Komisji Podręcznikowej.

Rodzina Klausa Zernacka pochodziła z Neumark, historycznej prowincji Marchii Brandenburskiej, on sam dorastał i studiował w Berlinie. Tragiczna  polsko-niemiecka historia pierwszej połowy XX-go wieku pozostawiła piętno również i na Jego biografii. Był uczniem oraz współpracownikiem Herberta Ludata w Gießen, gdzie w latach 1956-1966 uzyskał wszechstronne wykształcenie w zakresie historii Europy Wschodniej od średniowiecza po dzieje współczesne, którą w ramach profesury we Frankfurcie nad Menem (1966-1978), Gießen (1978-1984) i w  Berlinie (1984-1999) przybliżał coraz szerszemu gronu studentów. Jego rozległa wiedza zaowocowała dużą ilością prac magisterskich i doktorskich.

Główną intencją działań naukowych prof. Zernacka było wspieranie zbliżenia polsko-niemieckiego na polu nauki, przy czym w tradycji historiografii obu krajów dostrzegał potencjał do opisu nowoczesnej historii europejskiej. Największy nacisk kładł na naukę języków słowiańskich, wtedy jeszcze uznawanych za egzotyczne (jego motto brzmiało: „Nauka języków. Bogata lektura. Gruntowne myślenie”) i starał się ożywić polsko-niemiecki dialog naukowy, przerwany po II wojnie światowej. W tym celu zapraszał dziesiątki naukowców i doktorantów do Gießen, Frankfurtu i Berlina, gdzie od lat 80-tych wspólnie z „Historische Kommission zu Berlin“ oraz „Forschungsschwerpunkt Ostmitteleuropa“ (dziś GWZO Lipsk) przyczyniał się do zakładania oraz rozwijania rozmaitych instytucji. Te pobyty oraz możliwość udziału w wymianach naukowych trwale ukształtowały zainteresowania i działalność wielu polskich uczonych i historyków.

Klaus Zernack cieszył się wśród polskich naukowców wielkim uznaniem, co podkreśla przyznanie Mu tytułu doctora honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 1989 r. oraz Uniwersytetu Warszawskiego w 1997 r. Jego prace były tłumaczone na język polski. Szczególne uznanie w polskim środowisku naukowym znalazło Jego opus magnum „Polen und Russland. Zwei Wege in der europäischen Geschichte“ (Polska i Rosja: dwie drogi w dziejach Europy. Warszawa 2000), oraz prace badawcze dotyczące historii wzajemnych stosunków Prus i Polski (Niemcy – Polska. Z dziejów trudnego dialogu historiograficznego. Poznań 2006). W swojej działalności naukowej zdecydowanie opowiadał się za koncepcją wspólnej polsko-niemieckiej historii. Klaus Zernack uosabiał w swoim działaniu ideę „wzajemnych oddziaływań”. Wspierał polskich naukowców w Niemczech i jednocześnie sam czerpał z dorobku polskich kolegów, jak Benedykt Zienatra i Gerard Labuda.

W pracach Komisji Podręcznikowej odgrywał rolę mediatora, co zawdzięczał swojej gruntownej wiedzy na temat polskiej historiografii oraz postawie pełnej otwartości i wrażliwości wobec perspektywy polskiego sąsiada. Ubolewając nad stratą naszego wieloletniego nauczyciela akademickiego, kolegi i przyjaciela poczuwamy się do obowiązku kontynuacji Jego dzieła.