Udział w Forum Polsko-Niemieckim w Berlinie
Po kilkuletniej przerwie w dniach 4-5 czerwca 2025 roku odbyło się Forum Polsko-Niemieckie, organizowane przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Federalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec. Wydarzenie z udziałem wysokiej rangi uczestników rozpoczęło się 4 czerwca uroczystym otwarciem w Ambasadzie RP w Berlinie.
Drugi dzień Forum rozpoczął się w berlińskiej siedzibie Instytutu Pileckiego przy Pariser Platz od panelu składającego się z czterech tematycznych bloków pod wspólnym tytułem: „Polskie i niemieckie kultury pamięci w okresie przełomu”, współorganizowanego przez Instytut Mediów Edukacyjnych im. Leibniza | Instytut Georga Eckerta. Moderatorami byli prof. dr hab. Krzysztof Ruchniewicz — pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych RP ds. polsko-niemieckiej współpracy społecznej i transgranicznej a zarazem dyrektor Instytutu Pileckiego — oraz prof. dr Eckhardt Fuchs, dyrektor Instytutu Georga Eckerta w Brunszwiku.
Podczas każdego z bloków panelowych rozmawiało ze sobą po dwoje historyków i historyczek:
Pierwszy blok panelowy: „Polskie i niemieckie kultury pamięci – konflikt czy porozumienie” z udziałem prof. dr. hab. Igora Kąkolewskiego (Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie) i dr hab. Stephanie Zloch (TU Drezno). Prof. Kąkolewski zwrócił uwagę na kluczowe pytanie: czy historię Polski należy definiować wyłącznie jako historię Polek i Polaków, czy raczej jako inkluzywną historię obywateli polskich, obejmującą wszystkie grupy etniczne i językowe. Taka szersza definicja pozwala m.in. lepiej zrozumieć zagadnienie ofiar nazizmu – obywateli polskich – i niemieckiej okupacji Polski w czasie II wojny światowej. Stephanie Zloch zauważyła m.in., że aktualnie większa uwaga poświęcana Ukrainie czy Białorusi budzi coprawda zrozumienie, ale może sprawić, że tematy polskie zostaną zaniedbane.
Drugi blok panelowy został poświęcony w całości planowanemu w Berlinie projektowi Domu Polsko-Niemieckiego. Przedstawił go prof. dr Peter Oliver Loew, dyrektor Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich, opierając się na trzech filarach: „Pamiętać, spotkanie, zrozumienie”. Kluczowe pytanie brzmiało: jak oddać sprawiedliwość ofiarom nazizmu będącym obywatelami polskimi? Doświadczeniami dotyczącymi kontrowersji wokół pierwotnej wersji wystawy i nowej, bardziej otwartej definicji ofiar II wojny światowej podzielił się prof. dr Rafał Wnuk, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
W trzecim bloku panelowym zaprezentowano polsko-niemiecki podręcznik do historii „Europa. Nasza historia / Europa – Unsere Geschichte”. Ten zrealizowany w latach 2007–2020 pionierski projekt z dziedziny międzynarodowej współpracy naukowej koordynowany był przez Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie oraz Instytut Georga Eckerta, przy kluczowej roli Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej Historyków i Geografów oraz pod patronatem rządów obu krajów. O kulisach projektu, sposobach wykorzystania podręcznika i wyzwaniach związanych z jego zastosowaniem, takich jak np. stworzenie jego cyfrowej wersji jako elementu nowoczesnej oferty nauczania, mówili prof. dr hab. Violetta Julkowska z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz dr Marcin Wiatr z Instytutu Georga Eckerta. Oboje podkreślili wartość dydaktyczną podręcznika: wielość perspektyw, kontrowersyjność i otwarty obraz przesyłości, które pobudzają młodych ludzi do samodzielnego myślenia i tworzą dialog między tradycjami dydaktycznymi i horyzontami wiedzy obu krajów. Zapowiedzieli również cyfryzację treści podręcznika, ponieważ pomoże ona w dotarciu do większej liczby klas po obu stronach Odry.
Czwarty blok panelowy poświęcony był przyszłości niemieckiej kultury pamięci. W jego ramach prof. dr Robert Traba rozmawiał z Frankiem Böschem z Leibniz-Zentrum für Zeithistorische Forschung. Obaj historycy zgodzili się co do tego, że pamięć o polskich ofiarach nazizmu bywa wypierana poprzez większe skupienie się na kategoriach nienarodowych oraz na krytycznym rozliczaniu się z własnego nacjonalizmu. Prof. Traba apelował do polityków o wspieranie oddolnych inicjatyw społecznych, które ożywiają dialog bilateralny.
Bloki panelowe nie były pozbawione kontrowersyjnych momentów a także dobitnie pokazały, że poruszone tematy pozostają aktualne i nadal mają znaczenie społeczne oraz polityczne. Rozmowy, w trakcie których czołowi polscy i niemieccy naukowcy mogli wymienić się argumentami, stanowiły swego rodzaju diagnozę stanu wzajemych relacji.
Dla Komisji, która uczestniczyła aktywnie podczas Forum w licznym składzie osobowym, istotne było propagowanie idei podręcznika. Odbyło się to na dużą skalę i spotkało się z życzliwym zainteresowaniem, mimo różnicy zdań co do oceny projektu, jakie pojawiały się m.in. w wypowiedzi prof. Traby.
Ostatnie dwa lata to nieustanna praca Komisji nad promowaniem idei podręcznika i zabieganie o to, by został zauważony i doceniony. Wysiłki te przynoszą owoce już od roku — zanim jeszcze podręcznik trafił na listę MEiN, został uhonorowany wyróżnieniem Polskiej Akademii Umiejętności. Zaproszenie Komisji na Forum oraz umieszczenie tematu podręcznika w jednym z dwóch głównych paneli w kontekście różnych kultur pamięci to wyraz rzeczywistego uznania jego znaczenia. Podobnie jak fakt, że temat ten pojawił się w stałej agendzie MSZ w odniesieniu do stosunków dwustronnych.
Możemy to uznać za sukces podręcznika pomimo wszystkich trudności, jakich jesteśmy świadomi. Nie byłoby tego sukcesu, gdyby nie stała praca członków Komisji Podręcznikowej wokół idei podręcznika na miarę wyzwań nowych czasów i niesłabnąca chęć współpracy członków Grupy Roboczej Nauczycieli i Nauczycielek.
Pod tym linkiem znajdziecie Państwo wykaz wszystkich linków:
Wywiad radiowy z udziałem Krzysztofa Ruchniewicza, Petera Olivera Loew i Marcina Wiatra:
Więcej na ten temat w języku polskim https://www.ardaudiothek.de/episode/cosmo-po-polsku/niemcy-z-bliska-forum-na-trudne-czasy/cosmo/14690885/?fbclid=IwY2xjawK0uWpleHRuA2FlbQIxMABicmlkETA2NTZIb1JLUU9ZelhMamFDAR674quCEXGNtT8GFi9fsorN0aDfV4DAXxye8Hj6wVdWowgjkXpPjKX3Bir0lQ_aem_o7pWaUrgE7YWee3GI9tBqQ
https://www.dw.com/pl/w-berlinie-trwa-forum-polsko-niemieckie-po-siedmiu-latach-przerwy/a-72793698
https://www.dw.com/pl/forum-polsko-niemieckie-bia%C5%82e-plamy-w-kulturze-pami%C4%99ci/a-72806964